Werking van de schoorsteen
Algemeen
Het bouwen van een schoorsteen heeft twee redenen. De minst belangrijke is dat de rookgassen door een hoge schoorsteen ver boven de bewoning worden uitgestoten. Bewoners ondervinden daardoor minder last van de vieze en prikkelende rook. De tweede reden is veel belangrijker, de schoorsteen dient om trek over het vuur te krijgen. Trek, dat wil zeggen een verse luchtstroom creëren die voor de verbranding van de kolen noodzakelijk is.
Natuurlijke trek
Natuurlijke trek ontstaat door het verschil in soortelijk gewicht van de buitenlucht en de hete rookgassen in de schoorsteen. De hete rookgassen stijgen op en er ontstaat een rookgasstroom vanaf het vuur en de rookgaskanalen naar de schoorsteen. Door deze rookgasstroom wordt de lucht aangezogen die dient voor de verbranding van de kolen op het rooster. De trek is afhankelijk van de hoogte van de schoorsteen, de temperatuur van de rookgassen en de temperatuur van de buitenlucht. Hoe hoger de schoorsteen en hoe groter het verschil in temperatuur tussen de rookgassen en de buitenlucht, des te groter is de trek. Natuurlijke trek is afhankelijk van de weersgesteldheid. Regenachtig weer, laaghangende bewolking, mist en een hoge buitenluchttemperatuur beïnvloeden de trek nadelig.
Vorm van de schoorsteen
Een schoorsteen heeft een zekere hoogte, bij de Tuut oorspronkelijk 40 meter, na de herbouw 35 meter. Hoe hoger de schoorsteen hoe meer trek. De inwendige doorsnede van de schoorsteen is over de gehele hoogte constant om de stroming van de rookgassen gelijkmatig te houden.
De windkrachten op de schoorsteen veroorzaken grote krachten in het metselwerk, krachten die naar onder toe steeds groter worden. De dikte van de schoorsteenwand varieert dan ook, bovenin dun, maar naar onder steeds dikker.
De ronde vorm van de schoorsteen maakt het opmetselen met vierkante stenen moeilijk, daarom wordt de schoorsteen opgemetseld in taps toelopende, zogenaamde radiaalsteen. Omdat de doorsnede van de wand naar boven toe steeds verandert moet ook de schuinte van de stenen steeds anders zijn. Daardoor zijn er voor een schoorsteen veel verschillende maten steen nodig. De stenen moeten speciaal door een gespecialiseerde fabriek geleverd worden.
De vorm van de stenen is op bijgaande foto goed te zien.
Schutwand
Onder in de schoorsteen is de temperatuur van de rookgassen nog het hoogst. Daarom is daar een beschermende wand aangebracht. Vroeger gebeurde dat door een wand van vuurvaste steen, maar bij de herbouw op de Tuut is onderin een [Cortenstaal] pijp geplaatst.