Restauratie van de sluizen
Historie
Oorspronkelijk waren er rond 1840 in het dijklichaam twee nieuwe, identieke sluizen gebouwd, die bij geringe hoogteverschillen zoveel mogelijk water uit het poldergebied op de Maas konden lozen. Om te voorkomen dat het gebied onder water liep, werd de sluis doorgang door twee zgn. houten puntdeuren, die bij hoogwater uit zichzelf dichtgingen, afgesloten. Later heeft men nog een extra afsluiting gemaakt door het aanbrengen van een met handkracht bedienbare verticale schuif aan de Maaszijde van de noordelijke sluis. In 1918 werd op de zuidelijke sluis het stoomgemaal gebouwd, dat met twee voor die tijd grote bemaling pompen het water naar de Maas kon afvoeren. In het bestek voor de bouw stond, dat de houten puntdeuren van de zuidelijke sluis door de aannemer moesten worden uitgenomen en bewaard om als reserve te dienen. De uitstroomopeningen van de twee persleidingen van de centrifugaalpompen werden tot onderin de zuidelijke sluis gebracht. De opening van deze sluis aan de uitlaatzijde werd hierbij geheel dichtgemaakt met beton.
Dijkverzwaring
In 2000 zijn tijdens de dijkverzwaring in het stroomgebied van de Maas diverse nieuwe stukken dijk aangelegd. De natuurlijke afwatering via de oude noordelijke sluis en de afvoer van de bemalingpompen van het stoomgemaal naar de Maas werd geheel afgesneden door de aanleg van deze nieuwe dijk. Hierin bevindt zich nu een elektrisch bedienbare sluisinstallatie, die het mogelijk maakt om overtollig water uit de Nieuwe Wetering alsnog op de Maas te lozen. De oude noordelijke sluis naast stoomgemaal De Tuut had hierdoor zijn functie totaal verloren.
Voorbereiding
Het sluizencomplex was gezien zijn leeftijd nodig aan onderhoud toe. Veel stenen zaten los, ze waren overwoekerd door planten en struiken en het specifieke hekwerk eromheen was op vele plekken beschadigd en verroest. Rondom de sluizen was ondertussen echter een klein natuurgebiedje ontstaan. In de begroeiing langs de 'uitvliet' verbleven allerlei soorten vogels. Zo was er al gedurende enkele jaren een paartje ijsvogels gesignaleerd. Ook twee grote schildpadden hadden er inmiddels een rustplekje gevonden. Vaak zaten ze samen te zonnen op een uit het water uitstekende boomstronk. Ook werd aan beide kanten van de sluis veelvuldig gevist door hengelaars.
Stichting Baet en Borgh heeft er altijd naar gestreefd, het sluizencomplex te behouden, omdat de sluizen samen met het stoomgemaal laten zien hoe tussen 1840 en 1967 de waterbeheersing in het rivierengebied met de techniek van toen werd gerealiseerd. Na enkele jaren van plannen maken en voorbereiding is de restauratie in het najaar van 2005 dan toch van start gegaan. Dit werd mogelijk gemaakt door het Waterschap Rivierenland en financiering vanuit POP (Platteland Ontwikkelings Projecten) gelden.
Uitvoering
Als eerste werd een damwandkuip voor en achter de sluis geslagen, waardoor het sluizencomplex leeg gepompt kon worden en het tot aan de sluisvloer droog kwam te staan. Tijdens onze inspectie op een werkzaterdag ontdekten we twee ca. twintig cm grote schildpadden, die daar al geruime tijd gebivakkeerd hadden. We hebben hen weer vrijgezet in de Nieuwe Wetering, maar een van de twee heeft zich niet meer laten zien.
De grond naast de sluismuren (vleugelmuren) werd grotendeels afgegraven, waardoor niet alleen het massale van dit oude kunstwerk duidelijk zichtbaar werd, maar ook de staat waarin het verkeerde.
Nadat overal steigers waren gebouwd, werd goed duidelijk, hoezeer het nodig was dat de diverse specialisten aan de slag gingen. Er werd niet alleen veel metselwerk vernieuwd, ook de grote hoekstenen, de zgn. Namense hardstenen, werden gerenoveerd, evenals de diverse zware muurankers. Bovendien werden er stukken muur, met specifieke grote stenen, opnieuw gevoegd.
De oorspronkelijke verticale schuifafsluiting is komen te vervallen, omdat een extra afdichting niet meer nodig is. De zware houten puntdeuren echter ondergingen een reparatie.
Het moge duidelijk zijn dat aannemersbedrijf Nico de Bont uit Vught en zijn vaak gespecialiseerde medewerkers volop bezig zijn geweest om alles weer in een goede conditie te brengen.
Persleidingen
Wijzelf hebben de persleidingen van de bemalingspompen geïnspecteerd en we! vanaf de pomp tot aan de uitstroomopeningen. We waren blij te kunnen constateren, dat de persleiding van pomp er na de restauratie in 2001 nog steeds goed uitzag.
De persleiding van pomp 2 echter is gerepareerd met een klam, omdat zij rondom is gescheurd. Ook zijn beide leidingen voorzien van een nieuwe coating. Binnenkort wordt de restauratie van de sluizen voltooid, waardoor het gehele complex van stoomgemaal en sluizen weer in oorspronkelijke staat zal zijn teruggebracht. De gemeente Maas en Waal, waaronder Appeltern valt, kan met recht trots zijn op dit unieke rijksmonunument dat bestaat uit zowel het stoomgemaal met de bijbehorende dienstwoningen als de noordelijke sluis. Een ieder zal het erover eens zijn, dat dit gerestaureerde complex een aanwinst betekent voor de wijde omgeving.
(Bron:Monumentaal 2006, nr 1)
Extra foto's van de sluisjes
Houten puntdeur
Drooggelegd aan de Maaszijde
Aanzicht vanaf de Wetering
Fundering uit de 14e eeuw
