Het dorp Appeltern
Appeltern, algemeen
Appeltern is een dorp in Gelderland, onderdeel van de gemeente West Maas en Waal en gelegen aan de noordoever van de Maas te noorden van Oss. De kern van het dorp telt ca. 500 inwoners. In totaal heeft Appeltern, dorp, buurtschappen en buitengebied, ca. 800 inwoners. Appeltern bestaat uit een kern rondom de voormalige NH kerk en de RK kerk, en drie buurtschappen, De Tuut, ten zuid oosten van de kern, de Kasteelse buurt ten oosten van de kern en Appeltern Blauwe Sluis ongeveer 2 km te westen van de kern. Het dorp is omstreeks het jaar 900 gesticht op de oeverwal aan de noordzijde van de Maas. De plek was getuige de bij archeologische verkenningen gevonden munten, fragmenten van aardewerk en dakpannen ook in de romeinse tijd bewoond. Ten oosten van het dorp is er een omgrachte kasteelplaats met daarop een fragment van een landhuis. Aldaar stond het kasteel van Appeltern dat bekend is uit een pauselijke bul van 1134. De toren van de voormalige NH kerk is ongeveer 1000 jaar oud en getuigt van de vroegste periode van het dorp. Ten oosten van het dorp, aan de monding van de Nieuwe Wetering, staat het Stoomgemaal Appeltern, beter bekend als stoomgemaal De Tuut.
Appeltern, dorp
Appeltern was een dijkdorp, met de bebouwing aan de Maasdijk nabij de kerk. Tot halverwege de 20e eeuw was de bebouwing geconcentreerd langs de Maasdijk, de Walstraat en een klein stukje van de Kerkstraat. Het dorp heeft geen winkels meer, maar wel een restaurant, de Sprookjeshof en een pinautomaat. In Appeltern Blauwe sluis zijn er meerdere restaurants, onder meer Moeke Mooren en de Korenmolen.
Appeltern, geschiedenis
De naam Appeltern, toen gespeld als Appelthorn duikt voor het eerst op omstreeks 1130, in een pauselijke bul waarin het kasteel en de heerlijkheid genoemd worden als bezittingen van Folculdus, Graaf van Maas en Waal. Er zijn meerdere verklaringen in omloop voor de naam Appeltern. Eén verklaring is dat de naam een samentrekking is van twee woorden, ‘apuldra’ of ‘apoldron’, wat appelboom betekent en ‘hem’, wat zo veel wil zeggen als woonplaats. Bij elkaar dus woonplaats met of bij de appelboom. Plaatsen met een verwante naam zijn in Nederland Apeldoorn, in België nabij Brussel Appelterre, en in Duitsland niet al te ver over de grens bij Nijmegen Appeldorn. Al meer dan duizend jaar is de Heerlijkheid Appeltern en de omgeving ervan bewoond. Het bijna duizend jaar oude torentje van de protestantse kerk in het dorp getuigt van het bestaan van een nederzetting rond het oude kerkje. Af en toe duiken er potscherven en andere resten op die herinneren aan de bewoners van die vroegere nederzetting. Ook zijn er oude perceelnamen als het terrein ‘de hostert ’ aan de Mekkersteeg, die wijzen op de vroegste bewoning van dit gebied, nog voor het begin van de jaartelling. Bij proefopgravingen achter de St. Servatiuskerk zijn er Romeinse munten en potscherven gevonden die wijzen op bewoning van die plek in de Romeinse tijd. De plaats van het dorp en het kasteel zijn door de eerste bewoners bewust gekozen. Op een hoge en zandige oeverwal, die omstreeks het jaar 800 ontstaan is. Daar was het droog en meestal veilig tegen overstromingen. Er was vruchtbare grond en de oeverwal lag dicht bij de rivier, voor de visvangst, voor transport over water en voor de watervoorziening voor mens en dier in droge tijden.
Appeltern, gemeente
Voor 1798 was Appeltern een Heerlijkheid, vallend onder het gezag van de Heer van Appeltern. Vanaf 1798, met het opheffen van de Heerlijkheden, wordt Appeltern een gemeente. Aanvankelijk onder het gezag van de ambtsheer, maar vanaf de Stichting van het Koninkrijk der Nederlanden en de benoeming van de eerste burgemeester in 1817, onder het gezag van deze door de Koning benoemde functionaris. Het zou nog een paar decennia duren voordat de democratie op gemeenteniveau, met de nieuwe grondwet van Thorbecke weer haar rentree zou maken, zij het dat de burgemeester tot op de dag van vandaag benoemd wordt door de Kroon. Een relict uit vroeger tijden en een unicum in Europa. De gemeente Appeltern bestond uit de voormalige kerspels (parochies) Appeltern, Altforst, Maasbommel en Alphen. Het eerste gemeentehuis stond te Appeltern, op de plaats waar nu de dienstwoningen van het stoomgemaal staan. PM afb.