Brontekst bekijken van Cultuurhistorische waarden in het Gelderse Rivierdijk-landschap


Een rapportage opgesteld door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg op verzoek  van de provincie Gelderland. Auteurs: Drs. M.A. Kooiman en Drs. L. Prins

==WAARDERING PER RIVIERGEDEELTE==

====ZUIDZIJDE WAAL  'De drie Waaijen',  gemeente Druten====

Ten oosten van Druten ligt een dijk met een opvallend  groot aantal binnendijkse wielen.  De meest oostelijke heten  'De drie Waaijen'. Buitendijks liggen  (klei)gaten vlak tegen de dijk, die in meerderheid rond 1850 al aanwezig  waren. Deze voor het rivierdijklandschap typerende elementen: de dijk, de wielen  en de gaten,  de binnen-  en buitendijkse beplanting en de cultuur-historische waardevolle bebouwing vormen hier een fraai  geheel.  De omvang  van de wielen  laat goed zien hoe emstig  dijkdoorbraken konden  zijn en welke gevolgen  ze konden  hebben.<br />

====ZUIDZIJDE WAAL   Dreumel====
Ter hoogte  van Dreumel is een  aantal  karakteristieke aspecten van het rivierdijklandschap gaafbewaard gebleven: de dijk is steil,  smal en bochtig.  Buitendijks liggen  enkele
wielen en een strang. De uiterwaarden zijn gedeeltelijk van boombegroeiing  voorzien, de beplanting staat op een soort
'spekdammem'. Binnendijks is het patroon van de bebouwing  aan de dijk van belang,  alsmede  de overgebleven ruimte tussen de dijk(woningen) en de achterliggende dorpsbebouwing.  Een markant  element  is de als vluchtheuvel bedoelde, afgesneden Waalbocht.<br />

====MAAS   Heumen - Balgoij====
Aan de Maas hebben we over een grote afstand te maken met een rivier die tussen  1930  en 1940  gekanaliseerd  is. Dat houdt in:  een rivier met veel afgesneden bochten,  een recht  oeverbeloop,  vaak  vrij  smalle  uiterwaarden  en gedeeltelijk oude, gedeeltelijk 20ste-eeuwse  dijken.  Op een aantal plaatsen  vormt  deze combinatie  van  'oud'  en 'recent'  een zeer herkenbaar rivierdijklandschap.  Op het traject tussen Heumen en Balgoij is dat bijvoorbeeld het geval. Karakteristiek  is het buiten  de dorpskernen  vrijwel ontbreken van bebouwing aan de bochtige dijk. Bijna steeds er zicht op de rivier, zijn de uiterwaarden als grasland in gebruik en is ook binnendijks het grondgebruik agrarisch. Bijzonder is de geringe verkeersfunctie van de dijk die grotendeels maar halfverhard is. Karakteristieke elementen zijn de kernen van Heumen en Nederasselt gelegen aan de dijk en die van Balgoij  op enige afstand daarvan.<br />

====MAAS   Batenburg, Appeltern, Maasbommel====
Van de dorpen langs de Maas zijn er enkele gaaf bewaard gebleven. Met name van belang vanwege de gaafheid juist langs of aan de dijk zijn Batenburg, Appeltern  en Maas- bommel. Batenburg is een voormalig stadje, gelegen in een bocht van de dijk. De hoofdstraat loopt evenwijdig aan de dijk en voert buiten het dorp aan de Maas naar het vroegere veer. Bijzonder markant is het zicht vanaf de dijk, die aan de binnenkant  vrijwel onbebouwd is, in de nederzetting.

Bij Appeltern ligt de situatie geheel anders: daar is van een echt, zij het klein rivierfront sprake. Op de binnenkant van de dijk staan de kerk en enkele monumentale  huizen. Aan de buitenkant van de dijk scheidt een smalle uiterwaard het dorp van de rivier. Kaartvergelijking laat zien dat rond 1850 het dorp pal aan het water lag. Maasbommel  is de meest dorpse nederzetting van de drie, met een van bomen voorziene dijk en tussen de beide kerken en een los bebouwingslint.

Omdat in alle drie gevallen  niet van een tweezijdige bebouwde dijk sprake is, hoeft dijkversterking geen grote invloed te hebben  op de bebouwing  en het dorpsbeeld. Bij Batenburg is het zicht vanaf de dijk de nederzetting in van groot belang  en dat hoeft door de dijkversterking niet te veranderen. Bij Appeltern en Maasbommel kunnen bij versterking aan de buitenzijde  de belangrijkste  waarden, die binnendijks liggen, intact blijven.